5 Lessen uit Don’t Look Up


Don’t Look Up, de dystopische komedie over een komeet die de aarde gaat raken, is niet te missen. De film is verplicht lesmateriaal voor klimaatwetenschappers en andere mensen die verdrietig worden van de media.

In Don’t Look Up (trailer) ontdekken astronomen Kate Dibiasky (Jennifer Lawrence) en Randall Mindy (Leonardo DiCaprio) een komeet op ramkoers met onze planeet. Vervolgens komen ze erachter dat je het algemeen publiek niet bereikt met een peer reviewed artikel, maar met de media. Wat leren we van deze lijdensweg?

1: Wiskunde wegcijferen

‘I just feel like this isn’t what I do’, zegt dr. Mindy voordat hij vertrekt naar de New York Herald om zijn verhaal te doen. Voordat de trein vertrekt, roept zijn collega nog: ‘You’re just telling a story. Keep it simple. No math.’ Uitstekend advies! Wetenschapscommunicatie is immers 10 procent lichaamstaal, 10 procent stemgebruik en 81 procent rekening houden met het feit dat mensen niet kunnen rekenen.

Of zoals tweetalligen ook wel zeggen: 01001110 01101111 00100000 01101101 01100001 01110100 01101000

Uitleggen dat een gruizige ijsbal gaat botsen met een nog grotere bal van ijzer, zuurstof, silicium, magnesium, zwavel en nikkel (om de topvijf elementen van onze planeet maar even te noemen) is op zich kinderspel als je het vergelijkt met de boodschap dat we onze hele manier van leven moeten aanpassen als we een leefbare toekomst willen hebben. Beide verhalen zijn echter niet hard te maken zonder cijfers.

Toch is je verhaal altijd belangrijker dan de wiskunde die erachter zit. Als algoritmes racistisch blijken te zijn gaat je verhaal over racisme, niet over een eindige reeks instructies die vanuit een gegeven begintoestand naar een beoogd doel leiden.

Maar wat als je verhaal wiskunde is? Ook dan is het grote publiek te bereiken. Mathematisch fysicus Robbert Dijkgraaf heeft een snaar geraakt bij miljoenen mensen en Ionica Smeets heeft de Donald Duck gehaald. Het is dus mogelijk.

Mediatraining, aanbevolen door mensen die mediatraining geven.

2: Mediatraining

Voordat The New York Herald het onderzoek van Mindy en Dibiasky wil publiceren, moet het tweetal publiciteit genereren in The Daily Rip, een talkshow die qua diepgang niet onderdoet voor de ontelbare praatprogramma’s in Nederland. Een journalist van The Herald suggereert dat Mindy mediatraining ondergaat voordat hij op tv verschijnt. ‘What does that mean, I need media training?’, vraagt Mindy zich af. Antwoord: als een journalist zegt dat je mediatraining nodig hebt, dan zit er waarschijnlijk wat in (uiteraard moet je dergelijk advies nooit aannemen van een gesjeesde journalist die mediatrainingen slijt op zijn eigen website).

Hoe weet je of je mediatraining nodig hebt? Vertel over je onderzoek aan de bakker, de buschauffeur of de buurvrouw. Zeggen die ‘interessant’? Dat kan twee dingen betekenen: ze liegen, of je hebt geen training nodig.

3: Wat ga je zeggen?

In de visagie overlegt Mindy met Dibiasky hoe ze de boodschap moeten overbrengen. ‘Shouldn’t we practice it or write it out?’. Ten eerste: ja, het is verstandig noodzakelijk om te oefenen wat je gaat zeggen. Op die manier vergroot je de kans dat de juiste woorden (ook wel bekend als ‘de kernboodschap‘) als knikkers uit je mond rollen. Ten tweede: schrijf je tekst niet (helemaal) uit. Voor je het weet heb je een spiekbriefje gemaakt waar je niet meer zonder kunt. Ten derde: bedenk dit soort dingen ruim voordat je in de visagie zit.

De presentatoren hebben zelfs je proefschrift gelezen!

4: Keep it light

‘They know what we’re here to talk about right?’, vraagt Dibiasky aan de producer van The Daily Rip. ‘Of course’, liegt de producer, ‘Jack and Brie love doing science segments’. Het goede nieuws is dat alle presentatoren geïnteresseerd zijn in data. Het slechte nieuws is dat het meestal gaat om data die belangrijk is voor hun carriere: de kijkcijfers.

De producer waarschuwt het astronomische duo dan ook: ‘Remember, keep it light’. De meeste mensen zitten niet te wachten op een onheilsprofeet, maar dat wil niet zeggen dat je ze niet meekrijgt in een ingewikkelder verhaal met consequenties. Je moet alleen wel weten hoe je je gereedschap -vergelijkingen, metaforen, empathie, humor- gebruikt.

De blik die elke viroloog/epidemioloog inmiddels herkent…

5: Surprise: Reprise!

Mindy doet het uiteindelijk goed in The Daily Rip. Het interview begint met een vraag die weinig tot niets heeft te maken met zijn ontdekking: ‘Is there life out there?’ Na een initiële aarzeling (‘We don’t have the data’) snapt Mindy wat er van hem wordt verwacht. ‘Sure, in the vastness of space, why not?’ Het enige verschil tussen een talkshowtafel en een borreltafel is de macht (en het salaris) van degene die aan het hoofd zit. Beweeg zoveel mogelijk mee (uiteraard zonder te liegen) anders wordt het een lange zit.

Want een lange zit wordt het. De presentatoren kletsen vrolijk door (‘Gaat deze komeet het huis van mijn ex raken?’), totdat Dibiasky een kleine zenuwinzinking krijgt (‘We’re all going to fucking die!’) Mindy -zelf niet onbekend met paniekaanvallen- vraagt zich hardop af of hij haar niet wat Xanax had moeten geven. Deze opmerking (en zijn versgetrimde baardje dat zijn kaaklijn beter doet uitkomen) is goed voor een retourticket. Want zo werkt het: een primaire reactie, liefst goed voor een lach, maakt dat redacties je terugvragen.

Conclusie

Don’t Look Up laat zien dat televisie nog steeds een machtig medium is, met onuitstaanbare wetten. Als je die wetten kent, vergroot je je overlevingskansen en kun je gebruik maken van de macht.