Afgelopen zondag hoorden anderhalf miljoen Op1-kijkers een huisarts uit Meijel vertellen dat hij een medicijn had ontdekt waarmee je Covid-19 kunt voorkomen. Een dag later vernam de rest van de wereld dat de president van de VS het middel hydroxychloroquine ook slikte. Hoe formuleer je een weerwoord tegen de lokroep van kwakzalvers?
Op1 deed weinig moeite om de verwachtingen te temperen. Een tweet waarin Rob Elens werd aangekondigd als ontdekker van een medicijn tegen corona, werd weliswaar na kritiek verwijderd, maar toen de camera’s eenmaal draaiden, mocht Elens uitgebreid vertellen hoe hij “na een zoektocht op internet” was uitgekomen bij een therapie van een Russische arts.
Een gerandomiseerd dubbelblind onderzoek had Elens niet. Dat het British Medical Journal zo’n onderzoek wél had gedaan (spoiler alert: hydroxychloroquine doet het niet beter dan standaard behandeling en geeft negatieve bijwerkingen) hoorde de kijker ook niet.
Maar ja, Elens had wel tien coronapatiënten behandeld met zijn cocktail van hydroxychloroquine en zink, en die waren allemaal beter geworden. Een patiënt die hij op last van de Inspectie Gezondheidszorg niet meer mocht behandelen, was overleden. Quod erat demonstrandum, zou Thierry Baudet zeggen.
Luid en duidelijk promootte Elens zijn kwakzalf, af en toe aangevuld door een zachtjes pruttelende Jeroen Pauw (“Dit moet u thuis niet doen”) en een uitdagende Fidan Ekiz (“Hydroxychloroquine is op recept verkrijgbaar bij de apotheek, zink ook”).
Tegenwicht
Nu had de redactie van Op1 hun gast iets uitgebreider mogen introduceren. Behalve huisarts is Elens namelijk ook nog orthomoleculair geneesheer, waar je best wat kritische kanttekeningen bij kunt plaatsen. Maar voor het tegenwicht was Ab Osterhaus van stal gehaald. Al kun je je afvragen of hij de stal nog wel ziet, aangezien de gepensioneerde viroloog vrijwel dagelijks mag opdraven in een talkshow.
In lange zinnen plaatste Osterhaus voorzichtig vraagtekens bij de praktijken van de huisarts uit de Peel (“Allereerst is het goed om nieuwe therapieën voor elkaar te krijgen”). Dat was genoeg om Elens in de rol van sympathieke underdog te plaatsen, die te weinig aan het woord kwam, getuige de reacties op Facebook.
Flooding the zone with shit
Net als je je afvraagt of journalisten wel aandacht moeten besteden aan een middel dat alleen bijwerkingen heeft, komt Donald Trump met de mededeling dat hij hydroxychloroquine nu ook zelf gebruikt. Voelt ‘ie zich veilig bij, ondanks waarschuwingen van de FDA.
Als de president van voorheen het machtigste land ter wereld zoiets roept, kun je dat als pers niet negeren. En dat is precies de bedoeling van Trump, die een tactiek gebruikt van zijn ex-consigliere Steve Bannon: “flooding the zone with shit”. Hiermee weet Trump de media te “hacken”, zoals Vox.com het uitlegt:
This is a new form of propaganda tailored to the digital age and it works not by creating a consensus around any particular narrative but by muddying the waters so that consensus isn’t possible. And it’s all the more difficult because even the most scrupulous, well-intentioned coverage can easily fall into the trap of flooding the zone.
Don’t hype the research
Hoe kunnen wetenschappers en journalisten voorkomen dat we verdrinken in deze shit? De Canadese epidemioloog Madhukar Pai twitterde een paar suggesties:
The #Hydroxychloroquine story has some lessons for all of us:
1. If you are a researcher, don’t oversell early results
2. If you are a journalist, don’t hype the research
3. If you are a policy maker, don’t make hasty decisions
4. If you are the public, listen to scientists— Madhu Pai (@paimadhu) May 17, 2020
Punt 2 zou iedere journalist boven zijn bureau moeten hangen, maar je zou nog een punt kunnen toevoegen: if you are a scientist, make sure the public understands you. Want je kunt het publiek wel vragen om te luisteren naar wetenschappers, maar dan moeten die wel een beetje hun best doen.
Presenteerblaadjes
Dingen begrijpelijk uitleggen is namelijk makkelijker gezegd dan gedaan. Helemaal als je lange, zware weken achter de rug hebt. Dan kan het gebeuren dat je niet geduldig uitlegt op welke studies je Outbreak Management Team zich baseert, maar dat je –zoals Jaap van Dissel deed in een interview met NRC– verwijst naar publicaties op Pubmed: “Als je daar zoekt op ‘face mask’ en ‘influenza’, dan krijg je alles terug waar wij ons op baseren. Dat hoeven wij niet op een presenteerblaadje aan te leveren.”
De reactie van Van Dissel is begrijpelijk maar onhandig. Want voor iedere overwerkte wetenschapper die korzelig verwijst naar Pubmed, staat een orthomoleculair geneesheer klaar met een hoop shit op een presenteerblaadje.
Naschrift: Trump bouwt zijn medicatie alweer af. Op naar de volgende hype!